فیلم بدترین آدم دنیا ساخته یواخیم تریر
فیلم بدترین آدم دنیا ساخته یواخیم تریر کارگردان نروژی تکمیل کننده تریلوژی معروفش یعنی تریلوژی اسلو است و همانند دو فیلم دیگر این تریلوژی یعنی فیلم نوبت محصول ۲۰۱۶ و فیلم اسلو، ۳۱ آگوست محصول ۲۰۱۹ هرسه واجد درون مایه‌هایی کمابیش مشابه و مشترک‌اند.
نوعی کمدی-رمانتیک با تاکید بر زندگی بورژوایی روشنفکرانه در اسلو معاصر که به تعبیر آمار و گزارش‌ها از بالاترین سطح رفاه عمومی در جهان برخوردار است. از اینرو عجیب نیست که مشکلات و مسائل شخصیت‌های این فیلم همچون فیلم قبلی اسلو ۳۱ آگوست مشکلات و مصائبی بسیار خاص و برخاسته از جامعه شهری غرق در رفاه اجتماعی باشد.
[seoslider]
شخصیت‌های روشنفکری که باوجود پشت سر گذاشتن و تجربه کردن انواع لذائذ و روابط فردی و جسمانی در نهایت انگیزه‌های ناچیز و اندکی برای ادامه حیات دارند. بسیار شبیه به شخصیت فیلم پیشین که پیانیست روشنفکری است و در پایان فیلم خودکشی می‌کند. البته در اینجا با نوعی والایش و پالایش روانی شخصیتی مواجه ایم که در همان ابتدای فیلم نمایان می‌شود که علائق روانکاوانه از یکسو و علاقه به عکاسی و تصویر از سوی دیگر جهان روشنفکرانه او را برمیسازد.
همه اینها در کنار نوعی هجو و پارودی و نقیضه‌ی ایده‌ها و مضامین رایج و باب روز ازجمله جنبش می‌تو، مساله سکسیزم یا جنسیت‌گرایی و حتی محیط زیست و سرنوشت بومیان و افراد حاشیه نشین یعنی همان چیزی که فرهنگ اروپا محور در سال‌های اخیر تمرکز روشنفکرانه خود را بر آن نهاده است، در فیلم تریر به شکل ظریف و درعین حال روشنفکرانه‌ای هجو و نقض می‌شود.
اما درواقع مشکل فیلم بدترین آدم در جهان همچون فیلم قبلی تریر تا حدود زیادی نوعی رویکرد لاکچری و تجملی به زندگی بورژوایی شهری در اروپای معاصر است که شاید برای دیگر ساکنین اروپا هم نمود چندانی نداشته باشد. چه برسد برای مخاطبی همچون ما که در میانه هیاهو‌ها و تنش‌ها و درگیری‌ها و گسست‌های عمیق و ریشه‌ای اجتماعی بین‌المللی و فردی قرار دارد و به یک معنا درگیر شدن با مسائل و مشکلات شخصیت‌های دنیای تریر تاحدود زیادی کاری دشوار و ناشدنی است.
از اینرو تجربه تماشای بدترین آدم در جهان همانگونه که در عنوان فیلم هم تصویر شده است درگیری‌های روانی و فردی شخصیت اصلی فیلم یولیا[i] است برای تشخیص و بازیابی هویت فردی خویش از طریق پشت سر گذاشتن یک رابطه اودیپی شکست خورده با پدرش که درواقع همانگونه که در فیلم تصویر می‌شود به یک معنا عامل سرکوب و بحران‌های فردی و اخلاقی اوست.
یعنی درواقع همان مسائلی که او را همواره در ابهام و تردید نسبت به وجوه شخصیتی خویش قرار می‌دهد. پدری که به شکلی معنادار در فیلم با شخصیت مردی دیگر که با او ۱۴ سال اختلاف سنی دارد یعنی دوست پسرش جایگزین می‌شود. و جالب اینکه تقدیر و پایان زندگی دوست پسرش نیز تاحدود زیادی مشابه پدری است که جایگزین او شده است.
چرا که هر دو از بیمار مهلکی(سرطان) رنج می‌برند و البته در پایان فیلم کمابیش سرنوشت دوست پسر سابق مشخص می‌شود. هرچند فیلم به پایان و تقدیر شخصیت پدر نمی‌پردازد.
اما تریر همچنان در همین سطح به شکلی هجو آمیز مساله رابطه اُدیپی و رابطه فمینیستی بین دختر و پدر را به هجو می‌کشد و با وجود تصویر کمابیش منفی‌ای که از شخصیت پدر در نیمه‌های فیلم برمیسازد اما این شخصیت را با شخصیت دوست پسری جایگزین می‌کند که همه چیزش شمایلی پدرانه دارد.
هم نقش حمایتگرایانه و اخلاقی‌اش و هم تقدیر و فرجامی که او را با پدر یولیا پیوند می‌زند. از این منظر مساله اُدیپی در فیلم نیز در کنار مابقی مسائل و مضامینی که در فیلم های معاصر سینمای اروپا به هجو کشیده می‌شوند نیز مورد هجو قرار می‌گیرد. یعنی بجای نقد بی‌رحمانه و کلیشه‌ای رابطه اُدیپی بین دختر و پدر، این رابطه از طریق شخصیت روشنفکر و نویسنده دوست پسر سابق برساخته می‌شود که واجد قرابت‌ها و شباهت‌های فراوانی با پدر یولیا است.
در نهایت می‌توان فیلم بدترین آدم دنیا را فیلمی در هجو و نقض بسیاری از مضامین و درون مایه‌های باب روز در سینما و فرهنگ معاصر اروپایی و غربی دانست. مایه‌ها و دست مایه‌هایی که بسیاری از فیلم‌ها با استفاده از آن ساخته می‌شوند و فرهنگ عمومی به شکل بیمارگونه‌ای به تکرار و اجرای همه جانبه آنها وسواس دارد.
مشخصا صحنه گفتگوی دوست پسر سابق یا نویسنده کمیک بوک با مجری و مهمان فمینیست برنامه رادیویی که واجد تمامی کلیشه‌های در ظاهر فمینیستی و ضد سکسیزمی در جهان معاصر است اما تریر با اجرای هجو آلودش این موقعیت‌ها را به سخره می‌گیرد. آن هم در شب کریسمس.
و البته هجو موضوعات باب روز دیگر مثل نوع رابطه جنسی که از سوی فمینیست‌ها مرزگذاری اخلاقی شده است: یعنی رابطه دهانی، همچنین اشاره به وضعیت بحرانی بومیان در سراسر دنیا و مساله محیط زیست و از همه مهمتر و البته کلیشه‌ای تر جنبش می‌تو که به کرات و در جاهای مختلفی در فیلم به سخره گرفته می‌شوند.
از این منظر فیلم بدترین آدم دنیا در ادامه پروژه هجو آمیز و پارودیک سینمای تریر می‌کوشد تا فرهنگ معاصر اروپایی به خصوص در ذیل فرهنگ روشنفکرانه بورژوایی در یک جامعه رفاه زده را از طریق اتکا به مضامین کلیشه‌ای فرهنگی در جهان معاصر نقد و تا حدود زیادی انکار کند.
محسن قرایی کارگردان فیلم بی‌همه چیز
۱- رناته رینسوه که برای نقش یولیا جایزه بهترین بازیگر زن را در فستیوال کن ۲۰۲۱ دریافت کرد.
